“Osmanlý Ýmparatorluðu, Yahudi tarihinin en trajik anlarýndan birinde Yahudilere sýðýnacak bir yer ve yaþama ümidi vererek sayýsýz insan için barýnma noktasý oluþturdu. Ýspanya’dan kaçanlarýn ötesinde, din savaþlarýndan, Orta Avrupa’yý kasýp kavuran zulümlerden ve Reform fanatizminden kaçan daha pek çok sayýda Yahudi, Türk hakimiyetinin sunduðu nispi özgürlüðü tercih etti.”
1686’da Osmanlý hakimiyeti altýnda olan, Türk ve Yahudilerin çoðunlukta yaþadýðý Budin Avusturya ordularý tarafýndan iþgal edilir. Þehrin düþmesi sonucu Avusturya askerleri þehirde büyük bir katliama baþlarlar. Bu katliama tanýklýk eden Iszak Schulhof hatýralarýný kaleme alýr. Hatýralarýnda rahat bir hayat sürdükleri Osmanlý dönemini ve Avusturya ordusunun iþgalini anlatan Schulhof okura Osmanlý ve diðer Avrupa devletlerinin yönetim biçimini karþýlaþtýrma þansý veriyor. Prof. Dr. Kemal Karpat’ýn 25 sayfalýk önsözüyle kitap literatüre geçecek önemli bir hatýrat niteliðinde.
Bu kitabýn Türkçeye çevrilerek yayýnlanmasýný Timaþ’a ben önerdim. Bu kitap ilk bakýþta Budin’de yaþayan Iszak Schulhof isminde bir Yahudi’nin baþýndan geçenleri anlatmakta, küçük çapta bir olayý dile getirmekte gibi görünmektedir. Fakat bu kitap 1683 Viyana yenilgisinden sonra baþlayan Habsburg taarruzunun ve din ve kültür farklarýna dayanan Balkan kýyamlarýnýn baþlangýcýný anlatan bir vesika olarak düþünülürse o zaman önemi daha iyi anlaþýlmýþ olur. Viyana 1683 Kuþatmasý ve Sonucunda Osmanlý ordularýnýn yenilgiye uðramasý Avusturya’nýn ve Katolik Kilisesinin Türklere ve Müslümanlara karþý aldýðý uzlaþmaz tavrýný tayin etmiþtir.
Elinizdeki bu kýsa kitap 17. yüzyýlda olaylarý bizzat gören ve olduðu gibi tasvir eden bir kiþinin þahitliðine dayandýðý için birinci derecede önemli ve benzeri az olan bir kaynaktýr. Kitap ayrýca Budin’de Türk idaresinin niteliði ve Budin’in defalarca hücuma maruz kaldýktan sonra Avusturya ordularý tarafýndan nasýl ele geçirildiðini anlatan çok nadir vesikalardan biridir.
Budin’in 1686’da Avusturyalýlar tarafýndan iþgal edilmesi ve Müslümanlarla birlikte Yahudi halkýnýn yok edilmesi Balkanlar’da 250 yýl sürecek ve halen sürmekte olan etnik temizliðin baþlangýcýný oluþturmuþtur. Bu kitap bu kanlý tarihin baþlangýcýna iþaret eder ve ilk mazlumlardan birinin kaleminden çýkmýþtýr. Viyana Kuþatmasý’ndan yani 1683’ten sonra Habsburg Ýmparatorluðu Ege ve Adriyatik denizlerine ulaþmak için her çareye baþvurmuþtur. Avusturya’nýn Balkanlar’a yayýlma gayretleri bölgede Sýrp, Hýrvat vs. yerel milliyetçilikleri körüklemiþ ve bölgenin Osmanlý zamanýnda yer etmiþ ayrý kültür, ayrý din ve ayrý dile sahip gruplar arasýnda hoþgörüye ve birbirini olduðu gibi karþýlýklý kabul geleneðine son vermiþtir.
Izsak Schulhof Budinli bir Yahudi’dir. Onun anlattýðýna göre Yahudiler uzun süre güven ve refah içinde Türklerin idaresinde yaþadýktan sonra 1686’da Avusturyalýlarýn Budin’i almalarýyla katliama maruz kalmýþlardýr - Fakat Schulhof bu katliamdan kurtulmuþtur. Kurtuluþunun Allah’ýn bir mucizesi olduðuna inandýðý için bu kurtuluþunu anlatmayý bir vazife bilmiþ ve bu hatýratý yazmýþtýr. Olaylar þu þekilde geliþmiþtir.
Viyana’yý 1683’te ele geçirdikten sonra Avusturya ordularý doðu ve güneydoðuya ilerleyerek birçok þehri ele geçirmiþlerdir. Birkaç baþarýsýz hücum ve kuþatmadan sonra nihayet 1686’da Budin’i iþgal eden Avusturya o tarihte 53 bin kadar nüfusu olan þehrin Müslüman halkýný ya kýlýçtan geçirmiþ veya kaçýrmýþlardýr. O tarihte Budin’de yaþayan 1000 kadar Yahudi’nin yarýsý esir edilerek gemilere yüklenmiþ ve sonra Tuna’ya atýlarak boðulmuþlardýr. Geri kalan Yahudilerin bir kýsmý Türk ordusu ve Müslüman halkla beraber güneye çekilmiþlerdir. Budin’de kalan Yahudiler ise esir edilmiþ ve öldürülmüþlerdir.
Hatýratýn yazarý Iszak Schulhof bir Avusturya subayýnýn eline geçmiþse de mucize diyebileceðimiz bir þekilde ölümden kurtulmuþ ve nihayet zengin bir Budinli kadýn tarafýndan satýn alýnarak hayatta kalabilmiþtir. Iszak kurtuluþunu bir mucize saydýðý için bunu anlatmayý adeta dini bir görev sayarak baþýndan geçenleri anlatmaya yemin etmiþ. (Kitabýn ilk ve gerçek ismi Esther’in kitabý imiþ. Esther eski tarihlerde Ýran’da yaþayan tüm Yahudileri öldürmeyi tasarlayan bir vezirin planlarýný son anda öðrenip katliamý önlemiþtir. Esther Ýran þahýnýn eþi idi.) Ýþte Iszak baþýndan geçenleri anlatýrken hem Türk idaresi ve onun saðladýðý güven ve refahý hem Avusturyalýlarýn ölüm saçan davranýþý hakkýnda deðerli bilgiler vermektedir. Tekrar edelim. Bu hatýrat Budin ve Macaristan tarihi ile ilgili en eski ve bilinmeyen kaynaklardan biri olduðu için deðeri büyüktür.
Aile
